NASELJA
Naselja, u cijelom spektru tipova, od najjednostavnijih, najmanjih i kratkotrajnih do kompleksnih i trajnijih, osnovica su materijalne kulture ljudi kako u prapovijesti tako i tijekom povijesnih razdoblja. Arheološkoj znanosti naselja pružaju iznimno obilje ključnih informacija bez kojih bi ikakva promišljanja o pojedincu i društvu u prošlosti bila nemoguća. Naselja zato i treba gledati kao materijalnu osnovu kompleksnoga društvenog razvoja: političko-vojni, ekonomski i religijski karakter društva u prošlosti iščitava se kroz analizu slike naselja. Mnogi problemi iz sfere arheologije naselja često su izvan jednostavnoga materijalnog aspekta koji predstavlja čista arheološka informacija i koju nudi konkretan arheološki nalaz, i više su u sferi, primjerice, antropologije i sociologije. Stoga odgovor na ta pitanja predstavlja arheologiji velik izazov na koji se može odgovoriti jedino što je moguće širim interdisciplinarnim pristupom proučavanju naselja.
Ovo istraživačko područje posvećeno je dinamici cijeloga životnog vijeka naselja; od trenutka izbora mjesta na kojem se osniva naselje te, općenito, sezonske ili trajne uporabe i eksploatacije krajolika i resursa iz okoline naselja (poljoprivredni potencijal, flora i fauna, sirovine, vode, klima), preko razvoja, ciklusa širenja i stagnacije, do napuštanja i nestanka naselja. Značajan segment u pristupu kroz ovo istraživačko područje predstavlja promatranje rezultata procesa djelovanja čovjeka na krajolik u prošlosti kroz prizmu naselja (paleookoliš) te moguća uporaba i interpolacija rezultata istraživanja na suvremene probleme: to se posebice odnosi na stvaranje smjernica politike naseljavanja (izgradnja cesta, većih infrastruktura, novih naselja i sl.), održavanja naseljenih područja, upravljanje vodama itd.
Prostorna distribucija naselja, dinamika, uzorci i modeli naseljavanja, mapiranje i mreža naselja i razumijevanje procesa koji do tih uzoraka i modela dovode neki su od pristupa sagledavanju naselja i naseljenosti jedne ili više regija tijekom jedne ili više etapa razvoja u prošlosti; naselja nižeg i višeg ranga i odnos centar – periferija; multikulturalne i multietničke zone kao područja interakcije u kojima dolazi do potvrđivanja, prenošenja i kreiranja različitih aspekata identiteta. Areali, kompeticija, suživot i sukobi između naselja, komunikacije unutar naselja i komunikacije između naselja neki su od problema koje arheologija u ovom makrokontekstu želi sagledati i shvatiti.
S druge strane, unutar ovoga istraživačkog područja promatrat će se i unutarnja struktura i infrastruktura, te unutarnji život naselja od mikrorazine, razine arheologije pojedinca, preko arheologije domaćinstva ili obitelji, sve do razine roda i plemena. Pri tome, utvrđuje se i analizira tip naselja, od privremenih i povremenih pastirskih, lovačkih ili izvidničkih boravišta, preko farmi i zaselaka sve do dugotrajnih, obično i kompleksnijih, protourbanih i urbanih naselja.
U okviru istraživačkog područja, međuodnos naselje – konkretan arheološki podatak značajan je u kontekstu analize proizvodnje, a potom i distribucije dobara unutar naselja, dok rekonstrukcija tehnologije, graditeljstva i uporabe građevinskih materijala u širokom vremenskom rasponu od prapovijesti do novog vijeka, uz urbanizam, eksperimentalnu arheologiju i interdisciplinarni pristup, kao i digitalne rekonstrukcije naselja i života u prošlosti, pružaju izvrsne mogućnosti pri diseminaciji znanja i popularizaciji arheologije.